Mývatn – Skólp veldur offjölgun baktería og friðlýstur kúluskítur nær horfinn

Óhemju magn blábaktería í Mývatni tvö síðastliðin sumur er skýrt merki ofauðgunar í vatninu af mannavöldum. Niðurstöður mælinga í fyrrasumar sýndu tólffalt það magn sem talið er óhóflega mikið í leiðbeiningum Alþjóða heilbrigðismálastofnunarinnar (WHO).

Árni Einarsson, forstöðumaður Náttúrurannsóknastöðvarinnar við Mývatn (RAMÝ), segir að blábakteríublómar séu náttúrulegir í Mývatni vegna þess hve mikið er af næringarefnum í lindarvatninu sem rennur í það, og er kallað leirlos af Mývetningum. Hins vegar hafi vart áður sést ástand eins og við vatnið síðastliðin sumur þar sem bakteríurnar hreinlega yfirtóku lífríkið suma daga.

Árni segir engum vafa undirorpið að athafnir manna hafi aukið bakteríuvöxtinn svo óhóflega með losun næringarefna í Mývatn – og þar komi meðal annars til frárennsli frá þéttbýli, áburðargjöf og iðnrekstri. Eins getur verið að ennþá gæti áhrifa frá Kísilverksmiðjunni við Mývatn sem lokað var 2004, vegna rofs á setlögum sem losa næringarefni sem áður voru bundin.

„Ég held að það sé alveg ljóst að þetta er af mannavöldum. Allt sem er að gerast í Mývatni núna ber klassísk einkenni ofauðgunar,“ segir Árni og bætir við að áhrifin á lífríkið séu alvarleg. „Við erum að horfa á miklar breytingar á lífríki Mývatns. Gróður er að hverfa og það getur varla þýtt annað en að það sé að völdum þessa,“ segir Árni en tekur fram að myndin sé flókin, og ofauðgun í vatninu hafi staðið yfir í nokkurn tíma. „Þetta er áður óþekkt ástand – ný þróun sem bendir til að bakteríublóminn séu miklu meiri en áður var. Áhrifanna suma daga gætir niður í Laxá og þá allt niður í Aðaldal, eins og veiðimenn vitna um.“

Árni segir að mörkin sem WHO setur varði það hvort vatnið geti verið varasamt fyrir heilsu fólks sem baðar sig í vatninu eða drekkur það. Hvorugt eigi þó við í
Mývatni í dag, en sumar þessara blábaktería geta verið eitraðar og til stendur að rannsaka það sérstaklega. „Það eru komnir nýir stofnar með hlýnandi loftslagi og það geta komið inn nýir stofnar fyrirvaralaust ef það eru skilyrði fyrir svona blóma á annað borð, þá getur hvaða tegund sem er gert vart við sig. Þetta verður kortlagt,“ segir Árni.

Árni segir að í raun sé aðeins um eitt að ræða til að stemma stigu við þessari þróun, en mengunin er að öllum líkindum í grunnvatninu. Það er að tryggja að sem allra minnst af næringarefnum frá mannabyggð (nitur eða köfnunarefni og fosfór) berist í grunnvatnið og þannig í Mývatn.

Þegar þetta ástand er sett í samhengi við að hinn frægi kúluskítur heyrir að kalla sögunni til, þá segir Árni um bein orsakatengsl að ræða. Kúluskítur finnst í einu stöðuvatni í Japan fyrir utan Mývatn og þar var brugðið á það ráð, til að leysa sama vanda og blasir nú við í Mývatni, að veita öllu skólpvatni frá mannabyggð frá vatnakerfinu – sem gjörbreytti ástandinu þar til hins betra. „Það er eiginlega ekkert annað til ráða til að takast á við þetta,“ segir Árni
Þá hefur um nokkurt skeið verið bent á gríðarlega fjölgun ferðamanna við Mývatn, sem enn eykur á álag á lífríkið í Mývatni og mikilvægi mótvægisaðgerða, segja viðmælendur Fréttablaðsins.

Ógnir við Mývatn

• Kúluskítur sem er friðlýst tegund virðist vera horfinn úr Mývatni.
• Bleikja er á undanhaldi á svæðinu – stofninn er svo gott sem horfinn.
• Næringarefnaauðgun sem má m.a. rekja til fráveitu sem vinna þarf úrbætur á.
• Mikill ferðamannastraumur setur aukaálag á vistkerfi svæðisins bæði hvað varðar fráveitur og ágang á náttúruverndarsvæði.

Heimild: Vísir + Umhverfisstofnun