Karahaf – Kjarnorkuruslakista og orkulind

Mörgum finnst notalegt að grípa með sér lauflétta glæpareifara í bólið á kvöldin. Öðrum þykir miklu skemmtilegra og ennþá meira spennandi að lesa um raunveruleikann. T.d. átökin sem nú standa yfir í rússneska olíubransanum.

bp-rosneft-aliance – SMELLA Á MYNDIR TIL AÐ STÆKKA

Spennulesning dagsins snýst um heimskautasvæðin unaðslegu norður af Rússlandi. Nánar tiltekið Karahafið í nágrenni eyjunnar Novaya Zemlya. Eyjan sú var sem kunnugt er einn af helstu tilraunastöðunum fyrir kjarnorkusprengingar Sovétmanna. Og í nærri aldarfjórðung var Karahafðið ruslakista fyrir gamla kjarnaofna og úrelta kjarnorkukafbáta Rússanna. Líklega hefur einhver gamall þulur sannfært meistara Sovétsins í Kreml um að lengi taki hafið við. Sem er kannski rétt – ef maður sleppir því að hugsa um ófyrirsjáanlegar afleiðingarnar sem allur þessi kjarnorkuúrgangur í Karahafi kann að hafa fyrir kynslóðir framtíðarinnar.

En verum ekkert að svekkja okkur á því geislavirka sulli. Því núna hefur Karahaf fengið allt aðra og meira spennandi ásýnd en að vera barrrasta einhver kjarnorku-rustakista. Þar undir hafsbotninum og öllu draslinu sem á honum liggur, er nefnilega talið að gríðarlegar olíulindir sé að finna. Áætlað er að þarna sé að finna allt að 50-60 milljarða tunna af olíu og að þar af séu a.m.k. 10-15 milljarðar tunna af vinnanlegri olíu og jafnvel miklu meira. Reynist þetta rétt er Karahafið einfaldlega eitt mest spennandi olíusvæði framtíðarinnar.

Þess vegna er ekki að undra að mörg helstu olíufyrirtæki veraldarinnar litu öfundaraugum til rússneska olíurisans Rosneft, sem seint á liðnu ári fékk leyfi rússneskra stjórnvalda til að hefja olíuleit á stórum svæðum á Karahafi. Rosneft er vel að merkja stærsta olíufyrirtæki Rússlands. Og Rússland hefur undanfarin misseri verið mesti olíuframleiðandi heims. Ergo; Rosneft er stórt – mjög stórt.

Rússneska ríkið á um 75% af þessari risasamsteypu. Frá 2006 hefur Rosneft verið skráð í kauphöllinni London (og auðvitað líka í Moskvu) þar sem fjórðungur hlutabréfanna í fyrirtækinu gengur kaupum og sölum. Svo skemmtilega vill til að meðal helstu hluthafa Rosneft, fyrir utan rússneska ríkið, eru ljúflingar eins og Íslandsvinurinn Roman Abramovich og álbræðslumeistarann Oleg Deripaska.

mikhail_khodorkovsky-bars

Verulegur hluti af eignum Rosneft varð vel að merkja til þegar rússnesk stjórnvöld stungu milljarðamæringnum Mikhail Khodorkovsky í fangelsi, gerðu olíufélagið hans (Yukos) upptækt og „seldu“ eigurnar til Rosneft. Sumir eru svo ruddalegir að segja að hlutabréfakaupendur að Rosneft séu í reynd að kaupa þýfi. Og visa þar til þess að málatilbúnaðurinn gegn Khodorkovsky og Yukos hafi verið meira en lítið vafasamur.

En auðvitað ætlar Orkubloggarinn ekki að fara að efast um réttlætið í Rússlandi – minnugur þess þegar bloggarinn var sjálfur á Moskvuflugvelli og var hótað handtöku ef hann greiddi ekki fyrir ímyndaða yfirvigt. Tveimur dögum áður höfðu alvopnaðir rússneskir lögregluþjónar stöðvað Orkubloggarann um kvöld á gangstétt í Moskvu og hótuðu dýflissu ef bloggarinn reiddi ekki af hendi „sekt“ vegna „ólöglegs“ vegabréfs! Í báðum tilvikum sigraði íslenska þrjóskan kerfislæga spillinguna – en samt var bloggarinn þó eiginlega hálf feginn þegar SAS-þotan lyftist frá flugbrautinni áleiðis til Köben. Engu að síður langar bloggarann mikið aftur til hinnar stórkostlegu Moskvu.

bp-rosneft-aliance

Já – það er stuð í Rússlandi. En dveljum ekki lengur við hlutabréfalista Rosneft. Nú skal kynntur til sögunnar nýlegur risasamningur Rosneft og breska BP um að standa saman að olíuleit- og vinnslu í Karahafi. Það var nefnilega svo, að varla var blekið þornað á samningi rússneskra stjórnvalda um aðgang Rosneft að Karahafi, að sá óvænti atburður gerðist seint á árinu 2010, að Rosneft og BP undirrituðu samning um aðkomu BP að þessu ævintýraverkefni. Sem átti að marka endurreisn BP eftir skelfilegt klúðrið í Mexíkóflóanum, þegar olíuborpallurinn Deepwater Horizon sprakk þar og sökk í apríl 2010.

Á olíumörkuðunum var talað um að BP hefi þarna fundið gylltan björgunarhring. Eftir slysið á Mexíkóflóa hefði fyrirtækið nú tryggt sér aðgang að einu mesta olíuvinnslusvæði framtíðarinnar. BP væri nú aftir komið á beinu brautina eftir stutt niðurlægingartímabil.

tnk-rosneft-deal

Þessi ljúfi díll Rosneft og BP var reyndar svolítið óvæntur í ljósi þess að að honum stendur hinn nýi forstjóri BP; Bob Dudley. Já – sá hinn sami sem fram á mitt ár 2008 var forstjóri olíuverkefnis BP í Rússlandi, TNK-BP, en þurfti þá að flýja landið í snarhasti vegna meiriháttar ágreinings við rússneska samstarfsmenn sína og fékk þar litla samúð rússneskra stjórnvalda. Eins og Orkubloggið sagði einmitt frá á sínum tíma.

En jafnskjótt og Dudley var orðinn forstjóri BP síðla árs 2010, eftir að Tony Hayward var látinn taka pokann sinn vegna stórskaðaðrar ímyndar BP í kjölfar slyssins á Mexíkóflóa, vaknaði áhugi hjá rússneska ríkisolíufélaginu Rosneft að eiga samstarf við BP. Og um sama leyti náðust að því er virtist sæmilegar sættir milli BP og rússneska armisins í TNK-BP. BP virtist aftur komið á beinu brautina austur í Rússlandi.

tnk-rosneft-ft-energy-blog-may-19-201

Helsta ástæða þess að Rosneft vildi BP sem samstarfsaðila í Karahafi er mikil reynsla BP af olíuvinnslu á heimskautasvæðum, þ.e. í Alaska. Og það er til marks um gríðarlegt mikilvægi umrædds samnings BP við Rosneft, að t.d. voru allar sex efstu fréttirnar á orkubloggsíðu Financial Times s.l. fimmtudag um þennan samning – og óvissuna sem nú ríkir um hann.

Það fór nefnilega svo að jafnskjótt og BP og Rosneft höfðu fallist í faðma, brjáluðust ólígarkarnir í TNK-BP aftur. Það fór sem sagt svo að gömlu „vinirnir“ og samstarsfélagar Dudley's í TNK-BP, sem er þriðja stærsta olíufélag þessa rosalega olíulands, hreinlega ærðust þegar fréttir bárust af samningnum milli Rosneft og BP.

Umræddir sameigendur BP að TNK-BP eru engir venjulegir kaupsýslumenn, heldur nokkrir auðugustu menn Rússlands. Fjárfesting BP í TNK-BP var á sínum tíma stærsta erlenda fjárfestingin sem leyfð hafði verið í Rússlandi. En nú ætlaði BP sér sem sagt að vaxa ennþá hraðar í Rússlandi, í samkrulli við Rosneft. Það leist olígörkunum sem eiga TNK-BP að jöfnu við BP (50/50), afleitlega á.

tnk-bp-players

Þessir „samherjar“ BP í TNK-BP eru kannski engir fóstbræður, en þeir standa a.m.k. saman að félagi sem kallast Alfa-Access-Renova Group. AAR er sem sagt fjárfestingafyrirtæki sem á 50% hlut í TNK-BP. Þetta ofuröfluga fjarfestingafélag er þríhöfða þurs nokkurra af ríkustu ólígörkunum í Rússlandi. Þar fer fremstur í flokki rússneski auðjöfurinn Mikhail Fridman með fyrirtækið Alfa Group.Hinir stærstu ljúflingarnir í AAR eru Úkraínumaðurinn Viktor Vekselberg og rússnesk-bandaríski kaupsýslumaðurinn Leonard Blavatnik (sem nú er búsettur í London og talinn einn ríkasti maður Bretlandseyja). Fleiri milljarðamæringar tengjast AAR og má þar t.d. nefna Rússana German Khan og Alexei Kuzmichev. En stærsti laxinn í þessum grugguga hyl er tvímælalaust fyrstnefndur Fridman.

mikhail-fridman

Til marks um hagsmunina og leikarana sem þarna eru á sviðinu, þá eru auðæfi hins sviphreina og greindarlega Mikhail's Fridman metin á um 15 milljarða USD. Og hann þar með einn af ríkustu mönnum veraldarinnar. Þegar Fridman seldi BP hlut í TNK fékk hann litla 6 milljarða dollara fyrir. Áður hafði Fridman auðgaðst í einkavæðingunni á tímum Borisar Jeltsin og í dag er hann eigandi að einu mesta viðskiptaveldi í Rússlandi (Alfa Group). Sem samanstendur ekki aðeins af olíu og gasi heldur einnig bönkum, námafyrirtækjum, símafyrirtækjum, raforkufyrirtækjum, þungaiðnaði o.s.frv.

Orkubloggið ætlar að sleppa því hér að gera nánari skil á Fridman og vinum hans í AAR. En þó skemmtilegt að nefna að áðurnefndur Vekselberg státar m.a. af því vera sá af okkur dauðlegum mönnum sem á flest Fabergé-egg veraldarinnar. Vekselberg er nefnilega sagður eiga alls 13 af þessum makalausu eggjalaga skrautmunum, af þeim 57 sem vitað er að til séu.

rosebud_faberge_egg

En þessi eggjatínsla er ekki aðalmálið hér. Í hnotskurn snúast deilurnar vegna samnings BP við Rosneft um það að rússneski armur TNK-BP, þ.e. ólígarkarnir, segja að BP hafi verið óheimilt að semja um fjárfestingar í rússneska olíuiðnaðinum nema í gegnum TNK-BP. Með málaferlum og lögbannskröfum hefur AAR-hópurinn barist með kjafti og klóm gegn því að vinum þeirra hjá BP tækist að fá samning við Rosneft. Enn er ekki útséð hvernig fer í þeim raðmálaferlum, en síðustu mánuði og vikur hefur þar mjög hallað á BP.

Gangi samningur BP við Rosneft ekki eftir yrði það að mikið áfall fyrir BP; áfall sem fyrirtækið má illa við eftir allt það sem á undan er gengið. BP hefur þess vegna gert allt í sínu valdi til að fá æðstu stjornvöld í Rússlandi til að beita sér í málinu og lægja öldurnar gagnvart AAR. Einnig hefur BP boðið umræddum sameigendum sínum að TNK-BP að kaupa þeirra hlut – að því tilskildu að rússnesk stjórnvöld heimili það, því erlend fjárfesting í rússneskum olíufélögum má ekki fara yfir 50%. Tilboð BP til AAR vegna helmingshlutar í TNK-BP hækkaði smám saman úr 27 í 30 milljarða USD, en félagarnir ljúfu að baki AAR hafa verið lítt hrifnir og segja 35 milljarða USD vera lágmark.

arctic-bear

Vafasamt er að BP geti réttlætt svo hátt verð fyrir það eitt að geta átt viðskipti beint við Rosneft og fengið þannig að hnusa af rússnesku heimskautaolíunni. BP er í klemmu. Eins og staðan er núna virðist þeim óheimilt að semja við Rosneft nema í gegnum TNK-BP (sbr. nýfallinn dómur gerðardóms í málinu). Ólígarkarnir hóta öllu illu, m.a. bótakröfum uppá milljarða dollara, ef BP brjóti gegn réttindum TNK-BP. BP kann að geta leyst málið með því að kaupa þá út, en sem fyrr segir ber ennþá talsvert á milli um hver verðmiðinn þar ætti að vera.

Á meðan bíða fyrirtæki eins og Shell, Chevron og ExxonMobil slefandi átekta og vona að BP komist ekkert áleiðis. Eins og fyrr segir hefur landgrunn Karahafsins mögulega að geyma allt að 60 milljarða tunna af olía og þar af tugi milljarða af vinnanlegri olíu. Því er skiljanlegt að nettur græðgisglampi komi í augu gömlu vestrænu olíufélaganna, sem þyrstir í að komast í nýar risastórar olíulindir.

dudley-_putin

Dudley hefur mikið reynt að fá þá Pútín og Medvedev til að grípa í taumana. Að þeir beiti völdum sínum til að leysa úr flækjunni og tryggja að díllinn milli BP og Rosneft verði að veruleika. En þeir félagarnir, forsætisráðherrann og forsetinn, þykjast lítið geta gert. Því þeir séu bara stjórnmálamenn og hafi ekki bein afskipti af atvinnulífinu (sic).

Það flækir svo málið enn frekar, að það styttist mjög í næstu forsetakosningar í Rússlandi og virðist sem bæði Medvedev og Pútín séu spenntir fyrir framboði. Jafnvel þó svo BP kunni að vera afar mikilvægur strategískur partner fyrir ríkisolíufélagið Rosneft í Karahafi, bendir flest til þess að þeir sem öllu ráða þarna í Rússkí vilji barrarsta salta málið fram yfir kosningarnar (sem verða á næsta ári; 2012). Á meðan magnast óvissan í kringum BP og hætt við að svefnvandamálin hjá Bob Dudley aukist með hverjum sólarhring. Þetta er vel að merkja allt raunveruleiki – en ekki reifari eftir Arnald Indriðason eða Stig Larsson.