Hugtök – Stórnotandi, Uppsett afl, Orkugeta
Grein/Linkur: Mikilvæg hugtök – Fróðleikur um orkumál og orkuskipti
Höfundur: Ari Trausti Guðmundsson
Heimild: 
.
Virkjuð háhitaborhola. Um 60% svonefndrar frumorku sem notuð er á Íslandi felst í hitaveitunum en 25% er raforka hennar og 15% á formi innflutts jarðefnaeldsneytis. Mynd / Orka náttúrunnar
.
Maí 2023
Mikilvæg hugtök – Fróðleikur um orkumál og orkuskipti
Hvernig er stórnotandi skilgreindur með tiltekinni ársnotkun raforku? Er flutningstap óhjákvæmileg?
Afl tapast ávallt í raflínum við flutning raforku frá virkjun til notenda. Það gerist vegna eðlilegs rafviðnáms í málmefni leiðara í loftlínu eða jarðstreng. Því lengri sem loftlína eða jarðstrengur er, og því meiri raforka sem flutt er á hárri spennu, þeim mun meira verður flutningstapið. Reikna má með að jafnaði um 2% flutningstapi í raflínukerfinu. Hægt er að minnka flutningstap í raflínum og benda hagaðilar á ólíkar leiðir á næstunni, t.d. byggingu smávirkjana og staðbundins raflínunets í einn stað en í annan frekari samtengingu stærri virkjana og öflugra, samtengds flutningsnets.
Stórnotandi
Stórnotandi er, skv. lögum, aðili sem nýtir a.m.k. 80 GWst raforku á ári, á einum og sama stað, til a.m.k. þriggja ára í senn. Slík notkun getur þurft 12- 14 MW rafafl. Ýmis verkefni eru í skoðun eða vinnslu þar sem notendur falla eða munu falla í þennan flokk. TDK Foil Iceland (fyrrum Becromal) á Akureyri og fiskimjölsverksmiðjur eru þar fyrir, rafvæddar hafnir, stór landeldisfyrirtæki og ylræktarver, samvinnuhópur ylræktenda, auðlinda- garðar og framleiðendur matvæla eða t.d. þörunga geta bæst við. Hugtakið stóriðja er jafnan notað um allra stærstu stórnotendur, svo sem álver sem notar ár hvert t.d. 550 MW rafafl til yfir 4.000 GWst orkunotkunar við framleiðsluna.
Hugtakið orkufrek starfsemi sést líka og nær yfir nýtingu stórnotenda jafnt sem stóriðju og enn eitt hugtakið er orðið stóriðnaður.
Uppsett afl
Orkuver gefa jafnan upp afltölu (í kW eða MW) sem er fengin með því að ákvarða hve miklu rafafli tækjabúnaður orkuvinnslustöðvar getur skilað við fullt álag miðað við hönnun hennar.
Allar vatnsaflsvirkjanir með afl að 10 MW falla undir lög um orku- nýtingu landsvæða (rammaáætlun) en jarðvarmavirkjanir hafa hærra viðmið í þessum efnum: 50 MW. Fyrir vindaflið, sem líka fellur undir rammaáætlun, gæti 10 MW viðmiðið sem best gilt.
Smávirkjanir, undir umræddum viðmiðunarmörkum, eru margar fyrir í landinu og þeim fjölgar, allt vatnsaflsvirkjanir að svo komu máli, eða stækkanir jarðvarmavirkjana.
Endanleg orkuframleiðsla virkjana, gefin upp sem MWst eða GWst, samsvarar oftast heldur lægri afltölu nýtingar en uppsetta aflið. Ýmsar orsakir koma til, t.d. vatns- eða gufuskortur, bilanir og svokölluð reglun (á fyrst og fremst við vatnsvirkjanir) þegar breyta þarf álagi í flutningskerfinu og t.d. flytja raforku milli landshluta.
Orkugeta
Orkugeta er hugtak yfir árlega orkutölu (í kWst, MWst, GWst eða TWst), sem reiknuð er út miðað við möguleg afköst virkjunar, eða niðurstaða mælinga á ársgrunni.
Kröfluvirkjun (framleiðir einungis rafmagn) er t.d. 60 MW en Hrauneyjafossvirkjun 280 MW. Hellisheiðarvirkjun framleiðir um 300 MW rafaafls og 120 MW varmaafls en Svartsengisvirkjun 75 MW rafafls og 150 MW varmaafls og verður brátt stækkuð.
Tvö vindorkuver Landsvirkjunar sem eru í rammaáætlun eru samanlagt um 220 MW að rafafli.
