Skilar orkusala til álvera arðsemi?

Heimild:  

Pétur Blöndal

Af heildarútflutningi álvera á Íslandi árið 2015 urðu um 92 milljarðar eftir í landinu af gjaldeyristekjum. Þessum fjármunum verja álverin meðal annars til kaupa á raforku, innlendum vörum og þjónustu og til greiðslu launa og opinberra gjalda á Íslandi. Árið 2015 keyptu álverin vörur og þjónustu að undanskilinni raforku fyrir um 30 milljarða og greiddu um 6 milljarða í skatta og opinber gjöld.

Nokkuð hefur verið um það rætt hvort orkusala til álvera skili arðsemi. Tekjur orkukerfisins af áliðnaði voru 41 milljarður króna árið 2015 ef miðað er við uppgefið meðalverð Landsvirkjunar til iðnaðar, sem var 7,9% aukning frá fyrra ári. Áliðnaðurinn kaupir alls um 12.982 GWst á ári eða sem svarar tæpum 74% af allri raforkunotkun hér á landi. Hér má sjá yfirlit Orkustofnunar um hvernig orkunotkun skiptist á Íslandi árið 2014: Uppbygging raforkukerfisins á Íslandi hefur haldist í hendur við uppbyggingu orkuiðnaðar.

Íslendingar hafa eignast eitt öflugasta raforkukerfi á heimsvísu, nánast sama hvaða mælikvarði er notaður. Öflugar vatnsaflsvirkjanir hafa gefið Íslendingum kost á hagkvæmri orkunýtingu, sem hefur tryggt heimilum í fámennu og strjálbýlu landi orku á lágu verði og íslenskum iðnaði samkeppnishæft orkuverð.

Eigið fé fimm stærstu orkufyrirtækjanna hér á landi óx úr 86 milljörðum árið 1999 í 309 milljarða króna árið 2010. Það segir sína sögu um þau verðmæti sem orðið hafa til í orkufyrirtækjum á Íslandi. Á meðfylgjandi mynd má sjá vöxt eiginfjár stærstu orkufyrirtækja landsins frá árinu 2006 til 2015, jafnt á verðlagi hvers árs sem á föstu verðlagi ársins 2015.

Það segir ekki alla söguna um eignamyndun orkufyrirtækja, því vatnsaflsvirkjanir eru í bókhaldinu afskrifaðar á 60 árum. Líftími virkjananna er hinsvegar mun lengri og geta þær starfað í 100 ár og þess vegna umtalsvert lengur, samanber viðtal við Hörð Arnarson, forstjóra Landsvirkjunar, á Vísi.is í október 2010. Þar myndast því dulin eign.

Smella á mynd til að stækka

Fjárhagsstaða Landsvirkjunar er sterk, eins og fram kemur hjá Herði í viðtali í Morgunblaðinu vorið 2015:
„Það var vitað mál þegar farið var í stórframkvæmdirnar fyrir austan að það myndi taka tíma að greiða niður lánin en það hefur gengið í samræmi við væntingar að lækka skuldirnar. Jafnvel betur. Við höfum lækkað skuldir um rúma áttatíu milljarða á síðustu fimm árum, samhliða því að byggja nýjar virkjanir eins og Búðarháls. Um leið og skuldir lækka verða til meiri peningar í fyrirtækjum vegna minni vaxtagreiðslna og fjárhagslega hefur Landsvirkjun verið að þróast vel. Af þeim sökum verður fljótlega hægt að fara að greiða aukinn arð til eigenda fyrirtækisins, íslensku þjóðarinnar. Þessar greiðslur hafa numið einum og hálfum milljarði á ári undanfarin fimm ár en eftir tvö til þrjú ár ættu þær að geta aukist og orðið á nokkrum árum tíu til tuttugu milljarðar króna á ári hverju.“

Á ársfundi Samáls vorið 2015 gerði Ragnar Guðmundsson, forstjóri Norðuráls og þáverandi stjórnarformaður Samáls, að umtalsefni gríðarlega verðmætasköpun í íslenskum orkuiðnaði. Miðað við markaðsvirði og aflahlutdeild eina skráða sjávarútvegsfyrirtækisins, þá mætti lauslega áætla að verðmæti íslenskra sjávarútvegsfyrirtækja væri um 600 milljarðar. Ef horft væri til orkufyrirtækja væru þau um 500 til 800 milljarða virði. Þau væru hinsvegar að 95% hluta í eigu ríkis og borgar. Ragnar dró fram að innan fárra ára yrði Landsvirkjun fært að greiða yfir 30 milljarða á hverju ári í arð til íslensku þjóðarinnar, eins og lesa má um í frétt Viðskiptablaðsins 29. apríl 2015.

Jón Þór Sturluson hagfræðingur fer yfir afkomu Landsvirkjunar og þjóðhagsleg áhrif stóriðju í 40 ára afmælisriti Landsvirkjunar sem kom út árið 2005.

Hann bendir á að afkoma Landsvirkjunar hafi á köflum verið talsvert lakari en menn væntu í aðdraganda stofnunar fyrirtækisins og segir að fyrir því séu þrjár meginorsakir: „Misræmi milli framboðs og eftirspurnar, ójafnvægi í gengisbindingu langtímalána og tekna, og verðlagshöft.“ Ekkert af því má rekja til stóriðju sérstaklega. Að teknu tilliti til tímasetningar eigendaframlaga, arðgreiðslna og metins virðis Landsvirkjunar reiknar Jón Þór út að arðsemi þess fjár sem eigendur hafi bundið í fyrirtækinu sé á bilinu 5,1 til 7,4%.

En það er ekki eini þjóðhagslegi ávinningurinn, að mati Jóns Þórs. „Uppbygging stóriðju og tengdra orkumannvirkja snertir íslenska hagsmuni með margs konar öðrum hætti en þeim sem kemur fram í rekstri Landsvirkjunar,“ skrifar hann. „Nefna má vinnulaun og skatttekjur, umfram það sem annars hefði orðið; virðisauka í öðrum atvinnugreinum, vegna sölu á aðföngum hvers konar; lægra orkuverð en ella vegna stærðarhagkvæmni í virkjun vatnsafls sem ekki myndi nýtast án samhliða sölu til stóriðju; jákvæð hagstjórnaráhrif, ef vel tekst til með tímasetningar framkvæmda, og síðast en ekki síst fjölþættingu frumframleiðslu í landinu.“