Landsvirkjun – Tífaldast arðgreiðslur 2020?

Heimild:  

 

Mars 2017

Ketill Sigurjónsson, lögfræðingur, MBA og sérfræðingur í orkumálum, skrifar um stöðu Landsvirkjunar

Nú fyrr í mars 2017 var haft eftir for­stjóra Lands­virkj­unar að eftir ein­ungis tvö til þrjú ár muni fyr­ir­tækið geta aukið arð­greiðslu til eig­and­ans veru­lega. Og að þær geti farið upp í um 10-20 millj­arða á ári. Þetta er á sömu nótum og fram kom í útvarps­við­tali og blaða­við­tali við for­stjór­ann í maí 2015, í til­efni af hálfrar aldar afmæli Lands­virkj­un­ar. Þar sagði for­stjór­inn að eftir tvö til þrjú ár gætu arð­greiðsl­urnar auk­ist – og orðið á nokkrum árum 10-20 millj­arðar króna.

Fari arð­greiðsla Lands­virkj­unar í 10-20 millj­arða króna yrði það gíf­ur­leg aukn­ing frá því sem verið hef­ur. Síð­ustu ár hefur arð­greiðsla fyr­ir­tæk­is­ins til rík­is­ins verið 1,5 millj­arður króna á ári. Þarna er sem sagt um að ræða mögu­lega tíföldun á arð­greiðslum – og jafn­vel rúm­lega það – innan ein­ungis nokk­urra ára. Og sam­kvæmt nýrri frétt í Við­skipta­blað­inu álítur for­stjóri Lands­virkj­unar að þetta geti orðið strax eftir þrjú til fjögur ár, þ.e. um eða rétt eftir 2020.

En hvernig má þetta vera? Hvaðan kemur stór­aukið svig­rúm til arð­greiðslna sem Lands­virkjun sér fram á innan fárra ára? Svo virð­ist sem eng­inn fjöl­mið­ill hafi spurt Lands­virkjun nánar út í þetta, þó svo um risa­f­rétt hljóti þarna að vera að ræða. Í þess­ari grein er leit­ast við að varpa ljósi á ástæður þess að bjart­sýni er um það hjá Lands­virkjun að fyr­ir­tækið geti innan örfárra ára með góðu móti staðið undir u.þ.b. tífaldri aukn­ingu arð­greiðslna.

 

Lág arð­semi – en vatna­skil árið 2010

Vert er að hafa í huga að miðað við stærð Lands­virkj­unar yrðu arð­greiðslur af þess­ari stærð­argráðu, þ.e. 10-20 millj­arð­ar, engin ósköp. Fremur mætti þar tala um eðli­lega arð­greiðslu. Og Lands­virkjun hefur í ára­tugi skilað lít­illi arð­semi og þar að jafn­aði staðið tals­vert að baki t.d. nor­rænum raf­orku­fyr­ir­tækjum í rík­i­s­eigu.

Skýr­ing­arnar á lágri arð­semi Lands­virkj­unar eru ýms­ar. Fyr­ir­tækið hefur lengst af staðið í geysi­miklum skuld­settum fjár­fest­ing­um, sem hafa borið lít­inn arð til þessa, en kunna eftir atvikum að skila íslenska rík­inu góðum arði í fram­tíð­inni. Þessi hæga upp­bygg­ing á getu Lands­virkj­unar til eðli­legra arð­greiðslna skýrist fyrst og fremst af þeirri stað­reynd að raf­orku­verð fyr­ir­tæk­is­ins til stór­iðj­unnar hér hefur almennt verið mjög lágt.

Hér á landi eru þrjú álver. Af öllum rúm­lega tvö hund­ruð álverum heims­ins eru álverin á Grund­ar­tanga og Reyð­ar­firði að greiða lægra raf­orku­verð en næstum öll önnur álver. Sömu­leiðis hefur raf­orku­verðið til járn­blendi­verk­smiðj­unnar á Grund­ar­tanga verið mjög lágt.

Lengst af var raf­orku­verðið til álvers­ins í Straums­vík líka mjög lágt. En þar urðu mik­il­væg vatna­skil með nýjum raf­orku­samn­ingi Lands­virkj­unar við ÍSAL/RTA árið 2010, eins og útskýrt er hér að neð­an. Og með áfram­hald­andi hækkun á orku­verði Lands­virkj­unar til stór­iðj­unnar eru nú loks­ins að skap­ast skil­yrði og tæki­færi til bæri­legra arð­greiðslna hjá þessu rúm­lega hálfrar aldar fyr­ir­tæki.

 

Samn­ing­ur­inn við Straums­vík 2010 var afar mik­il­vægt skref

Stærsta ástæðan fyrir rekstr­ar­hagn­aði Lands­virkj­unar und­an­farin ár er raf­orku­samn­ing­ur­inn sem fyr­ir­tækið gerði við Rio Tinto Alcan (RTA/ÍSAL) vegna álvers­ins í Straums­vík árið 2010. Sá samn­ingur skilar Lands­virkjun miklu meiri tekjum en fyrri samn­ingar við Straums­vík gerðu, eins og sést vel á grafi á vef Icelandic and Northern Energy Por­tal. Þarna er reyndar um að ræða marg­földum tekna, þegar flutn­ings­kostn­að­ur­inn hefur verið dreg­inn frá (sá kostn­aður fer að sjálf­sögðu til Lands­nets.

Þessi samn­ingur Lands­virkj­unar við ÍSAL frá 2010 skiptir miklu máli fyrir afkomu Lands­virkj­un­ar. Þarna er um að ræða mjög stóran samn­ing, þ.e. Straums­vík­ur­samn­ing­ur­inn nær til mjög veru­legs hluta af allri raf­orku­sölu Lands­virkj­un­ar. Þessi samn­ingur er þess vegna mik­il­væg­asta ástæðan fyrir bæri­legri afkomu Lands­virkj­unar síð­ustu árin.

 

Raf­orku­verðið til Straums­víkur hækk­aði um næstum 200%

Nettó­verðið sem Lands­virkjun nú fær fyrir raf­ork­una sem ÍSAL kaup­ir, slagar hátt í 30 USD/MWst (þ.e. verðið fyrir sjálfa raf­ork­una, án flutn­ings­kostn­að­ar). Til sam­an­burðar má hafa í huga að skv. eldri raf­orku­samn­ingi Lands­virkj­unar við ÍSAL hefði raf­orku­verðið nú um stund­ir, þ.e. miðað við með­al­verð á áli 2016, ein­ungis verið nálægt 10 USD/MWst (þ.e. án flutn­ings­kostn­að­ar).

Þarna hefur nýi samn­ing­ur­inn frá 2010 því skilað hátt í þrefalt hærra verði per selda raf­orku­ein­ingu til Straums­vík­ur. Sem er geysi­leg hækk­un, enda hefur þessum samn­ingi frá 2010 verið lýst sem krafta­verki fyrir Lands­virkj­un. Samn­ing­ur­inn er afskap­lega áhættu­lít­ill fyrir fyr­ir­tækið og skilar því góðum tekj­um.

 

Áhættu­lít­ill samn­ingur sem lækkar vaxta­kostnað Lands­virkj­unar

Landsvirkjun er í eigu íslenska ríkisins

Í stað áverðsteng­ingar í eldri samn­ingi er raf­orku­verðið í nýja samn­ingnum frá 2010 tengt banda­rískri neyslu­vísi­tölu (CPI). Vegna þessa samn­ings greiðir álver Rio Tin­to, þ.e. ÍSAL í Straums­vík, nú lang­hæsta raf­orku­verðið af öllum álfyr­ir­tækj­unum þremur sem hér starfa. Að auki þurfti álfyr­ir­tækið að greiða Lands­virkjun sér­stakar bætur vegna minnk­unar á kaup­skyldu, sbr. sér­stakt sam­komu­lag þar um frá 2014.

Vegna teng­ingar verð­á­kvæða þessa samn­ings við CPI er lík­legt að raf­orku­verðið til ÍSAL muni á kom­andi árum hækka nokkuð stöðugt en rólega (að því gefnu að ekki skelli langvar­andi efna­hag­skreppa á Banda­ríkj­un­um). Samn­ing­ur­inn við ÍSAL er því lík­legur til að tryggja Lands­virkjun góðar og stöðugar tekjur til langrar fram­tíðar (samn­ing­ur­inn gildir til 2036).

Það hvað þessi samn­ingur er áhættu­lít­ill fyrir Lands­virkjun skiptir veru­legu máli þegar lán­veit­endur meta hvaða vaxta­skil­yrði þeir vilja bjóða Lands­virkj­un. Þannig hefur samn­ing­ur­inn marg­vís­leg jákvæð áhrif á stöðu og afkomu Lands­virkj­unar og mark­aði mik­il­væg tíma­mót fyrir fyr­ir­tæk­ið. Þá er vert að nefna að samn­ing­ur­inn er ekki síður góður fyrir álfyr­ir­tæk­ið, að því leyti að það veit raf­orku­verðið nán­ast upp á hár langt fram í tím­ann og verðið er prýði­lega sam­keppn­is­hæft í alþjóð­legum sam­an­burði. En eflaust grætur ÍSAL það að njóta ekki lengur lækk­andi raf­orku­verðs jafn­skjótt og álverð lækk­ar.

Nýi samn­ing­ur­inn við Norð­urál getur skilað mjög góðri tekju­aukn­ingu

Samn­ing­ur­inn við álverið í Straums­vík er ekki eina mik­il­væga ástæðan fyrir þeim stór­auknu arð­greiðslu­mögu­leikum Lands­virkj­unar sem skap­ast um 2020. Þarna skiptir einnig veru­legu máli raf­orku­sölu­samn­ing­ur­inn sem Lands­virkjun og Norð­urál gerðu árið 2016 vegna álvers­ins á Grund­ar­tanga í Hval­firði.

Sam­kvæmt þeim nýja raf­orku­samn­ingi við Norð­urál verður orku­verðið til álvers­ins á Grund­ar­tanga, frá og með síð­ari hluta árs­ins 2019, tengt verð­þróun á raf­orku á s.k. Elspot mark­aði á nor­ræna raf­orku­mark­aðnum (Nord Pool Spot; NPS). Þetta þýðir að rétt eins og í samn­ingnum við Straums­vík verður þarna hætt að tengja raf­orku­verðið við verð á áli. Þetta dregur úr áhættu Lands­virkj­unar og mun vafa­lítið gefa fyr­ir­tæk­inu enn betra færi á hag­stæðri fjár­mögnun en verið hef­ur.

Hafa ber í huga að þarna er um skamm­tíma­samn­ing að ræða; hann gildir ein­ungis í fjögur ár. Því hafa bæði Lands­virkjun og Norð­urál tæki­færi til að losna fljót­lega undan honum (2023). En ella semja aftur um fram­lengd við­skipti í sam­ræmi við aðstæður sem þá verða uppi.

 

Nor­ræni raf­orku­mark­að­ur­inn beinn áhrifa­valdur á Íslandi

Af frétta­til­kynn­ingum um nýja samn­ing­inn við Norð­urál og umsögn Eft­ir­lits­stofn­unar EFTA (ESA) um samn­ing­inn má ráða að nýja verðið til Norð­ur­áls verði nálægt því hið sama eins og orku­verðið sem greiða þarf hverju sinni á nor­ræna raf­orku­mark­aðnum í orku­við­skiptum iðn­fyr­ir­tækja. Sam­kvæmt þessu og miðað við með­al­verð á NPS árið 2016, myndi raf­orku­verðið til Norð­ur­áls hátt í tvö­fald­ast frá því sem fyr­ir­tækið greiddi Lands­virkjun árið 2016.

Þetta gefur von um að eftir 2019 muni nýi samn­ing­ur­inn við Norð­urál skila Lands­virkjun veru­legri tekju­aukn­ingu og þar með auka mögu­leika fyr­ir­tæk­is­ins á arð­greiðsl­um. Það sem er sér­stak­lega athygl­is­vert við þennan nýja samn­ing, er hvernig Lands­virkjun hefur þarna tekið skref í að færa íslenska raf­orku­mark­að­inn í átt til þess sem ger­ist á Norð­ur­lönd­un­um. Þar er um að ræða nýja sviðs­mynd, sem kann að marka upp­hafið að grund­vall­ar­breyt­ingu á íslenskum raf­orku­mark­að­i. Og gæti skapað hér aukin tæki­færi fyrir marg­vís­leg orku­verk­efni; þ.á. m. rennsl­is­virkj­anir og virkjun vind­orku.

 

Elkem hefur notið lægsta raf­orku­verðs­ins

Þriðja mik­il­væga ástæðan fyrir því að for­stjóri Lands­virkj­unar er bjart­sýnn um að arð­greiðslur fyr­ir­tæk­is­ins geti jafn­vel tífald­ast innan fáeinna ára, er vafa­lítið fyr­ir­hug­aður nýr raf­orku­samn­ingur við Elkem; eig­anda járn­blendi­verk­smiðj­unnar á Grund­ar­tanga í Hval­firði. Árið 2019 kemur nefni­lega að því að járn­blendi­verk­smiðjan á Grund­ar­tanga mun ekki lengur njóta þeirra fáheyrðu lágu kjara á raf­orkunni sem verið hefur fram til þessa.

Raf­orku­verð Lands­virkj­unar til Elkem er bæði tengt afurða­verði verk­smiðj­unnar og gengi norsku krón­unn­ar. Hvort tveggja hefur verið mjög lágt allra síð­ustu árin, sem hefur haldið aftur af tekjum Lands­virkj­un­ar. Að því gefnu að þarna verði samið um áfram­hald­andi raf­orku­við­skipti, má vænta þess að þarna muni orku­verðið hækka veru­lega og þar með verði aukn­ing á arð­semi Lands­virkj­un­ar. Sem er bæði sjálf­sagt og eðli­legt og vafa­lítið fullur skiln­ingur á því hjá Elkem.

Und­an­farin miss­eri hafa staðið yfir samn­inga­við­ræður milli Lands­virkj­unar og Elkem um hvert raf­orku­verðið skuli verða eftir að núver­andi samn­ings­á­kvæði þar um renna út 2019. Lík­legt er að þarna stefni Lands­virkjun að því að taka annað mik­il­vægt skref í að færa raf­orku­verðið til þess sem ger­ist á nor­ræna raf­orku­mark­aðn­um.

Hver nið­ur­staðan verður í þessum við­ræðum fyr­ir­tækj­anna er auð­vitað ómögu­legt að full­yrða. Þó má gera ráð fyrir að nið­ur­staðan verði samn­ingur um raf­orku­verð í takti við það sem samið var um við Norð­urál. Þar með myndi raf­orku­verðið til Elkem í reynd marg­fald­ast frá því sem verið hefur síð­ustu árin (hér er hug­takið „marg­faldast“ notað yfir það þegar hækkun er meira en tvö­föld og jafn­vel nálægt því að vera þre­föld).

 

10-20 millj­arða króna arð­greiðsla eftir þrjú til fjögur ár?

Eins og áður sagði þá rétt dugði nýi raf­orku­samn­ing­ur­inn við ÍSAL 2010 til að gefa Lands­virkjun færi á arð­greiðslu upp á um 1,5 millj­arð króna. Með því að halda áfram að greiða niður skuld­ir, auk þess að njóta nú betri láns­kjara, mun arð­greiðslu­geta Lands­virkj­unar vafa­lítið aukast smám sam­an.

Það virð­ist þó ansið langt í land með að unnt verði að greiða á bil­inu 10-20 millj­arða króna í arð innan ein­ungis þriggja til fjög­urra ára. En þá koma til nýir samn­ingar við Norð­urál og Elkem, sbr. það sem áður sagði. Og þeir mun­u/­myndu einmitt báðir taka gildi 2019. Og 2020 þar með verða fyrsta árið sem raf­orku­sala til þess­ara fyr­ir­tækja myndi skila miklu hærri tekjum en verið hef­ur.

Það er því engin til­viljun að for­stjóri Lands­virkj­unar talar um stór­auknar arð­greiðslur eftir nokkur ár, þ.e. um og eftir 2020. Stóra spurn­ingin er kannski fyrst og fremst sú hvort arð­greiðsl­urnar muni þá strax fara veru­lega yfir 10 millj­arða króna?

 

Nokkuð góðar líkur á arð­greiðslu­getu upp á um 10 millj­arða króna

Ekki er óraun­hæft að Lands­virkjun vænti þess að nýi samn­ing­ur­inn við Norð­urál og nýr samn­ingur við Elkem muni sam­tals auka árlegar tekjur Lands­virkj­unar um nálægt 60 millj­ónir doll­ara. Þessi tala er að sjálf­sögðu óviss, enda ekki búið að semja við Elkem! Og heldur ekki nein vissa um það hvernig raf­orku­verð á nor­ræna orku­mark­aðnum þró­ast. En ætla má að mark­mið Lands­virkj­unar séu nálægt umræddri tölu.

Miðað við núver­andi gengi gjald­miðla myndu árlegar tekjur Lands­virkj­unar þá aukast um u.þ.b. 6,5 millj­arða króna. Þar með væri arð­greiðslu­geta fyr­ir­tæk­is­ins mögu­lega orðin nálægt 7 millj­örðum króna, þ.e. þegar bæði er tekið til­lit til núver­andi arð­greiðslu­getu og við­bót­ar­innar (ásamt því að draga frá lík­lega tekju­skatts­greiðslu). Upp­hæðin gæti svo auð­vitað orðið hærri í krónum talið ef gengi krón­unnar lækk­ar.

Lækkun skulda og mögu­legir lægri vextir af skuldum Lands­virkj­unar munu svo vænt­an­lega gefa fyr­ir­tæk­inu tæki­færi á að auka arð­greiðsl­urnar ennþá meira. Þá er ótalin prýði­leg arð­semi af raf­orku­sölu til smærri kaup­enda eins og gagna­vera. Sam­kvæmt þessu öllu virð­ist ekki óraun­hæft að árleg arð­greiðsla Lands­virkj­unar geti eftir fáein ár verðið orðin í námunda við 10 millj­arða króna. En þetta er þó ekki allt í hendi enn­þá.

 

Hag­stæðar aðstæður geta aukið arð­greiðslu­get­una hratt

Það er tals­verður munur á því að tala um árlega arð­greiðslu upp á 10-20 millj­arða eftir nokkur ár og því ef arð­greiðslu­getan verður í reynd ein­ungis rétt í nágrenni við 10 millj­arða króna. Hvernig raun­veru­leik­inn verður mun m.a. ráð­ast mjög af því hvort orku­verð á nor­ræna raf­orku­mark­aðnum hækki frá því sem verið hefur und­an­far­ið. Og að vel tak­ist til í nýjum samn­ingi við Elkem.

Við þetta bæt­ist svo að ef svo álverð hækkar mynda það hafa jákvæð áhrif á arð­greiðslu­get­una. Í því til­viki væri það álverðs­samn­ing­ur­inn við Fjarðaál sem myndi skila hærri tekjum en verið hefur síð­ustu árin. Hækkun álverðs um og eftir 2020 er mögu­leg en um það er að sjálf­sögðu óvissa. Við þetta bæt­ist svo prýði­leg arð­semi Lands­virkj­unar af ýmsum smærri orku­samn­ing­um.

Þarna eru því margar breytur sem geta haft jákvæð (eða nei­kvæð) áhrif á arð­greiðslu­getu Lands­virkj­un­ar. Og hag­stæð þróun gæti sann­ar­lega skapað Lands­virkjun mögu­leika á að greiða á annan tug millj­arða króna í arð árlega.

 

Loka­orð

Til að hækka arð­greiðslur Lands­virkj­unar veru­lega og koma þeim í eðli­legt horf, þarf að nýta mjög vel öll þau tæki­færi sem skap­ast þegar stórir raf­orku­samn­ingar renna út. Miðað við stöð­una í dag skiptir tví­mæla­laust mestu núna fyrir Lands­virkjun að segja skilið við svaka­lega lágt raf­orku­verð til Elkem og tryggja að þar verði mjög veru­leg hækkun frá og með 2019.

Raun­hæft er að gera sér vænt­ingar um að arð­greiðslu­geta Lands­virkj­unar verði innan nokk­urra ára vel umfram þá u.þ.b. sjö millj­arða króna sem nýir samn­ingar við Norð­urál og Elkem, ásamt samn­ingnum við ÍSAL, kunna að skila. Sem eitt og sér yrði marg­földun á arð­greiðsl­unni und­an­farin ár.

Með hlið­sjón af þessu og ýmsum öðrum atriðum er ekki óraun­hæft að tala um þann mögu­leika að arð­greiðslu­geta Lands­virkj­unar verði senn nálægt 10 millj­örðum króna. Og jafn­vel á bil­inu 10-20 millj­arðar króna, sér­stak­lega ef álverð hækkar fljót­lega og samn­ing­ur­inn við Fjarðaál fer að hafa jákvæð­ari áhrif. Sem fyrr segir er þetta ekki allt í hendi enn sem komið er. En sann­ar­lega á réttri leið. 

Fleira áhugavert: